الگوی شمایل نگاری شیعی با تکیه بر بررسی شمایل نگارانه نسخه خاوران نامه فرهاد نقاش

شمایل، انگارهای تصویری است که به بازنمایی متکثر یک متن میپردازد، معمولا از یک متن دینی سخن میگوید و به تصویرگری روایتها و شخصیتهای دینی میپردازد. شمایلنگاری در ایران اسلامی، از دوره مغول آغاز میشود و اختصاص به هنر شیعی یا سایر فرقههای دین اسلام ندارد. نخستین کتابی که به طور اختصاصی به شمایلنگاری شیعی میپردازد، خاوراننامه ابنحسام خوسفی است که فرهاد نگارگری آن را به عهده داشته است و شمایل امیرالمومنین (ع) را به تصویر کشیده است. این مقاله به بررسی شمایلشناسانه نگارههای نسخه (با تکیه بر الگوی سهگانه شمایلشناسی پانفسکی میپردازد و آنها را در سه الگوی شمایلی دستهبندی میکند: الگوی شماره یک تاکید بر نشانههای پهلوانی دارد. اندامی عضلانی و شانههایی ستبر از نشانههای این الگو است. الگوی شماره دو تاکید بر نشانههای زیباشناسه پیکر و تصویر او به صورت انسانی آرمانی و آن جهانی. پژوهش پیشرو، الگوی شماره سه را به عنوان الگوی تصویری شمایل- نگاری شیعی معرفی میکند. قراردادهای شمایلنگاری این الگو در تصاویر دوره قاجار و پس از آن نقاشیهای قهوهخانه، قابل بازشناسی است، مواردی که امروزه صورت ثابت و شناخته شده شمایلنگاری شیعی را به خود اختصاص دادهاند و برگرفته از خاوران نامهاند.